Autizmi
Autizmi është një çrregullim kompleks neurozhvillimor që ndikon në komunikimin, ndërveprimin social dhe sjelljen. Ky çrregullim zakonisht fillon në fëmijërinë e hershme dhe vazhdon përgjatë gjithë jetës së një personi. Njohja dhe menaxhimi i simptomave është jetik për përmirësimin e cilësisë së jetës së atyre që preken nga kjo gjendje. Në këtë artikull, do të shqyrtojmë shenjat e autizmit te fëmijët dhe bebet, testet për diagnozën e autizmit, trajtimin dhe menaxhimin e gjendjes.
Çfarë është autizmi?
Autizmi, i njohur ndryshe si Çrregullimi i Spektrit të Autizmit (ÇSA), është një çrregullim që prek mënyrën se si një person komunikon dhe ndërvepron me të tjerët. Autizmi nuk është një sëmundje që shërohet, por një gjendje që menaxhohet gjatë gjithë jetës. Çrregullimi varion nga forma të lehta në të rënda, dhe simptomat mund të ndryshojnë nga personi në person. Disa individë me autizëm mund të kenë nevoja të larta për mbështetje, ndërsa të tjerët mund të jetojnë në mënyrë më të pavarur.
Autizmi përfshin një gamë të gjerë simptomash dhe sjelljesh, dhe për këtë arsye është përshkruar si një “spektër”. Çdo individ i prekur nga autizmi është unik dhe ka aftësi, sfida dhe përvoja të ndryshme.
Shenjat dhe simptomat e autizmit
Shenjat e autizmit mund të shfaqen që në fazat e hershme të jetës së fëmijës. Autizmi te fëmijët shpesh vërehet kur ka vonesa në arritjet e zhvillimit, veçanërisht në komunikim dhe sjellje sociale. Shenjat e autizmit zakonisht shfaqen para moshës 3 vjeç dhe ndryshojnë në varësi të individit. Disa nga simptomat më të zakonshme përfshijnë:
1. Problemet në komunikim
- Fëmijët me autizëm shpesh kanë vështirësi në përdorimin e gjuhës për të komunikuar.
- Disa fëmijë mund të flasin më vonë se të tjerët ose të mos zhvillojnë fare gjuhën.
- Disa fëmijë që flasin mund të përdorin fraza të përsëritura ose të kenë vështirësi në kuptimin e bisedave.
- Fëmijët me autizëm mund të kenë gjithashtu vështirësi në mbajtjen e kontakteve të syve ose të kuptuarit të gjesteve si përshëndetja apo përqafimi.
2. Problemet me ndërveprimin social
- Fëmijët me autizëm mund të kenë vështirësi në krijimin e marrëdhënieve me të tjerët.
- Ata shpesh kanë vështirësi në të kuptuarit e emocioneve të të tjerëve dhe shfaqjen e emocioneve të veta.
- Ndryshimi i rutinave ose përballimi i situatave të reja mund të jetë stresues për ta.
- Disa fëmijë mund të duket se nuk janë të interesuar për lojëra me fëmijët e tjerë ose për ndërveprime sociale.
3. Sjelljet e përsëritura
- Sjelljet e përsëritura janë një tipar kryesor i autizmit, dhe fëmijët me autizëm mund të përsërisin veprime të caktuara.
- Këto sjellje mund të përfshijnë rrotullimin e objekteve, rreshtimin e lodrave në një mënyrë të caktuar, ose lëvizje të përsëritura trupore si tundja e kokës ose përplasja e duarve.
4. Hipersensitivitet ose hiposensitivitet ndaj stimujve
- Disa fëmijë me autizëm janë shumë të ndjeshëm ndaj dritës, tingujve, prekjes ose shijeve, ndërsa të tjerët mund të kenë një ndjeshmëri të ulët ndaj këtyre stimujve.
- Kjo mund të përfshijë shmangien e vendeve të zhurmshme ose reagimin e tepruar ndaj dritave të ndritshme.
Shenjat e autizmit te fëmijët 2 vjeç
- Dështimi për të bërë kontakte me sy.
- Mos përgjigjja kur thirren me emër.
- Nuk tregojnë interes për bashkëmoshatarët ose nuk ndajnë përvojat me të tjerët.
- Përdorimi i kufizuar ose i përsëritur i fjalëve ose frazave.
- Preferojnë të luajnë vetëm.
Këto shenja janë disa nga treguesit e hershëm të autizmit dhe janë veçanërisht të rëndësishme për prindërit që të jenë të vëmendshëm ndaj zhvillimit të fëmijëve të tyre.
Autizmi tek bebet
Shenjat e autizmit mund të fillojnë të shfaqen edhe që në fazat e hershme të jetës, kur fëmija është ende një foshnjë. Shenjat e hershme te bebet mund të përfshijnë:
- Mos përgjigjja ndaj fytyrave ose zërave të njohur: Një foshnjë me autizëm mund të mos e tregojë të njëjtën përgjigje ndaj fytyrave familjare, siç bën një foshnjë tipike.
- Mungesa e buzëqeshjes sociale: Fëmijët tipikë fillojnë të buzëqeshin si përgjigje ndaj stimujve të këndshëm, por fëmijët me autizëm mund të mos e tregojnë këtë sjellje.
- Mungesa e reagimit ndaj përkëdheljeve: Disa foshnja me autizëm nuk reagojnë ndaj përkëdheljeve ose përqafimeve në të njëjtën mënyrë si fëmijët e tjerë.
- Vështirësi në imitimin e zërave ose gjesteve: Foshnjat me autizëm mund të mos imitojnë tingujt dhe veprimet që shpesh bëjnë foshnjat tipike.
Një diagnozë e hershme mund të ndihmojë në ndërhyrjen e menjëhershme dhe në përmirësimin e rezultateve të mëvonshme për fëmijën.
Sa zgjat autizmi?
Autizmi është një çrregullim që zgjat gjatë gjithë jetës. Nuk ka një kurë për autizmin, por simptomat e tij mund të menaxhohen dhe përmirësohen me trajtim të përshtatshëm. Me mbështetje të duhur, fëmijët me autizëm mund të zhvillojnë aftësi dhe të bëjnë përparime të rëndësishme në fusha të ndryshme të jetës së tyre, përfshirë komunikimin, ndërveprimin social dhe sjelljen.
Autizmi nuk shërohet, por përmes programeve të terapisë, si terapitë e sjelljes dhe ndërhyrjet e hershme, shumë individë me autizëm mund të arrijnë përmirësime të ndjeshme. Trajtimi i hershëm dhe mbështetja nga profesionistët shëndetësorë dhe prindërit janë thelbësore për përmirësimin e cilësisë së jetës së individëve me autizëm.
A shërohet autizmi?
Autizmi nuk ka një kurë mjekësore. Autizmi është një çrregullim neurozhvillimor që prek strukturat e trurit dhe funksionet mendore. Megjithatë, me ndërhyrje të hershme dhe trajtime të përshtatshme, shumë individë me aut
izëm arrijnë të bëjnë përparime të mëdha në aftësitë e tyre të ndërveprimit social, komunikimit dhe menaxhimit të sjelljeve.
Ndërhyrjet terapeutike që përdoren për trajtimin e autizmit përfshijnë:
- Terapia e Sjelljes së Aplikuar (ABA): Një formë e terapisë që synon të përmirësojë aftësitë shoqërore, komunikimin dhe sjelljet e përshtatshme përmes përforcimit pozitiv.
- Terapia e Gjuhës dhe Komunikimit: Kjo terapi synon të ndihmojë fëmijët që kanë vështirësi në të folur dhe komunikim.
- Terapia Okupacionale: Ndihmon në zhvillimin e aftësive motorike dhe përmirësimin e aktiviteteve të përditshme.
- Ndërhyrjet Mjekësore: Disa fëmijë me autizëm mund të kenë nevojë për ilaçe për të menaxhuar simptoma si ankthi, depresioni ose hipersensitiviteti.
Ndërhyrja e hershme është veçanërisht e rëndësishme. Fëmijët që marrin trajtim të hershëm dhe të qëndrueshëm mund të përmirësojnë në mënyrë të ndjeshme zhvillimin e tyre dhe të kenë një cilësi më të mirë të jetës.
Test për autizëm
Diagnostikimi i autizmit nuk bëhet përmes një testi të vetëm, por përmes një vlerësimi të plotë që përfshin një sërë ekzaminimesh dhe vlerësimesh klinike. Disa nga metodat dhe testet e përdorura për të diagnostikuar autizmin përfshijnë:
1. Vlerësimet e zhvillimit
Pediatrët ose specialistët e zhvillimit shpesh përdorin testime të strukturuara për të vlerësuar zhvillimin e fëmijës, përfshirë komunikimin, sjelljet sociale dhe sjelljet motorike. Këto vlerësime ndihmojnë në identifikimin e fëmijëve që mund të kenë vonesa në këto fusha.
2. Pyetësorët e prindërve
Prindërit shpesh plotësojnë pyetësorë që përmbajnë pyetje rreth sjelljes së fëmijës në shtëpi. Këta pyetësorë përqendrohen në mënyrën se si fëmija i përgjigjet stimujve dhe ndërvepron me të tjerët.
3. Vlerësimi i Sjelljes së Strukturuar
Ekzistojnë teste të strukturuara për vlerësimin e sjelljes së fëmijëve me autizëm, si Autism Diagnostic Observation Schedule (ADOS), i cili është një test standard për diagnozën e autizmit. ADOS përdoret për të vlerësuar komunikimin, ndërveprimin social dhe sjelljet e përsëritura.
4. Testet mjekësore
Testet gjenetike ose mjekësore përdoren ndonjëherë për të përjashtuar çrregullime të tjera që mund të kenë simptoma të ngjashme me autizmin.
Për një diagnozë të saktë, është e rëndësishme të vizitoheni te një specialist që është i trajnuar për të diagnostikuar çrregullime neurozhvillimore.
Autizmi tek fëmijët 2 vjeç
Mosha 2 vjeç është një periudhë kritike për zhvillimin e fëmijëve, dhe shumë shenja të autizmit fillojnë të bëhen më të dukshme në këtë periudhë. Disa nga shenjat e autizmit te fëmijët 2 vjeç përfshijnë:
- Mungesa e gjesteve sociale, si përshëndetja ose përqafimi i njerëzve të njohur.
- Shmangia e kontaktit me sy dhe vështirësia në ndjekjen e drejtimit të vëmendjes së të tjerëve.
- Dështimi për të reaguar ndaj zërit të prindërve ose të tjerëve të afërm.
- Përdorimi i kufizuar i fjalëve ose përsëritja e fjalëve pa një qëllim të caktuar në bisedë.
- Sjellje të përsëritura si rrotullimi i objekteve ose lodrave në mënyrë të njëjtë.
Prindërit që shohin këto shenja te fëmija e tyre duhet të konsultohen me një specialist për vlerësimin e fëmijës.
Mbështetja për fëmijët dhe prindërit
Përballimi i autizmit kërkon mbështetje të fortë, jo vetëm për fëmijët, por edhe për prindërit dhe kujdestarët. Ndërhyrjet e hershme, edukimi i prindërve dhe mbështetja nga specialistët janë çelësi për përmirësimin e cilësisë së jetës së fëmijëve me autizëm.
Përfundim
Autizmi është një çrregullim që shfaqet në forma të ndryshme dhe prek mënyrën se si një person ndërvepron me botën përreth. Me ndërhyrje të hershme dhe mbështetje të duhur, shumë individë me autizëm arrijnë të përmirësojnë jetën e tyre dhe të zhvillojnë aftësi të rëndësishme. Njohja e hershme e simptomave dhe diagnoza e hershme janë kyçe për suksesin e trajtimeve dhe menaxhimit afatgjatë.
